ماده۱ـ در اين آييننامه اصطلاحات زير در معاني مشروح مربوط به کار ميروند:
الف ـ قانون: قانون خدمت وظيفه عمومي ـ مصوب ۱۳۶۳ـ و اصلاحات بعدي آن
ب ـ ستاد کل: ستاد کل نيروهاي مسلح
پ ـ نيروهاي مسلح: ستاد کل نيروهاي مسلح، ارتش جمهوري اسلامي ايران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران و سازمانهاي وابسته و وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح و سازمانهاي تابعه
ت ـ سازمان: سازمان وظيفه عمومي نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران
ث ـ شوراي پزشکي: شوراي پزشکي وظيفه عمومي
ج ـ هيأت رسيدگي: هيأت رسيدگي موضوع ماده (۲۴) قانون
چ ـ هيأت رسيدگي تجديدنظر: هيأت رسيدگي موضوع ماده (۲۶) قانون
ح ـ مشمول: کسي که در شمول قانون قرار ميگيرد.
خ ـ مکفول: کسي که تحت تکفل مشمول قرار ميگيرد.
دـ نيازمند مراقبت: کسي که به علت کبر سن، صغير يا اناث بودن به تشخيص هيأتهاي رسيدگي براساس اسناد، مدارک و ضوابط مربوط و يا به تشخيص شوراي پزشکي به علت بيماري يا محجوربودن (غير صغير) يا نقص عضو به مراقب و نگهدارنده يا سرپرست نيازمند است.
تبصره ـ رأي شوراي پزشکي براي هيأتهاي رسيدگي موضوع بندهاي «ج» و «چ» لازمالاجراست.
ذـ مادر فاقد شوهر: مادري که همسرش فوت کرده و يا طلاق گرفته باشد و در زمان رسيدگي فاقد همسر دايم باشد.
رـ برادر تني: برادري که با مشمول از يک پدر و مادر (ابويني) باشند.
زـ خواهر فاقد همسر: خواهر مشمول که صغير، مجرد، همسر فوت کرده يا مطلقه باشد.
ژـ کارکنان وظيفه: افسران، درجهداران و سربازان عادي وظيفه
س ـ يگانه مراقب يا نگهدارنده (سرپرست): تنها فرزند ذکور يا برادر يا نوه بالاي هجده سال تمام که مراقبت يا سرپرستي از هر يک از بستگان موضوع ماده (۴۴) قانون را به دليل نيازمندي به مراقبت يا سرپرستي به عهده دارد.
ش ـ فاقد شغل: کسي که منبع درآمد ثابت براي امرار معاش و اداره زندگي خود ندارد.
ص ـ مددجو: کسي که تحت پوشش سازمان بهزيستي کشور و يا کميته امداد امامخميني (ره) ميباشد.
ماده۲ـ مشمولان زير حسب مورد از انجام خدمت دوره ضرورت معاف ميباشند:
الف ـ يگانه فرزند ذکور مراقب يا نگهدارنده پدر نيازمند مراقبت که قادر به اداره امور خود نباشد.
تبصره ـ نيازمندي پدر به مراقبت به دليل کبر سن برابر دستورالعمل ابلاغي ستاد کل خواهد بود.
ب ـ يگانه فرزند ذکور مراقب يا نگهدارنده مادر فاقد شوهر
تبصره ـ افراد موضوع اين بند تا سي ماه متوالي ميتوانند از معافيت کفالت موقت استفاده کنند و در پايان مدت مذکور در صورت دارا بودن شرايط کفالت از معافيت دايم بهرهمند خواهند شد. مبناي محاسبه معافيت موقت، تاريخ فوت همسر يا تاريخ ثبت طلاق ميباشد.
پ ـ تنها برادر تني سرپرست خواهر فاقد پدر و همسر و فرزند ذکور غيرمحجور
تبصره۱ـ وجود برادر ناتني مشمول يا مکفول مانع معافيت برادر تني نميباشد.
تبصره۲ـ چنانچه خواهر مشمول داراي فرزند پسر بالاي هجده سال باشد و بهتشخيص شوراي پزشکي مطابق آييننامه مربوط قادر به نگهداري از مادر نباشد، مشمول ميتواند از معافيت استفاده نمايد.
ت ـ تنها برادر سرپرست برادر کبير فاقد پدر و همسر و فرزند ذکور غيرمحجور و فاقد شغل که به تشخيص شوراي پزشکي نيازمند مراقبت باشد.
تبصره۱ـ چنانچه مکفول داراي فرزند ذکور بالاي هجده سال باشد و به تشخيص شوراي پزشکي مطابق آييننامه مربوط قادر به نگهداري از پدر نباشد، مشمول ميتواند از معافيت استفاده نمايد.
تبصره۲ـ وجود برادر ناتني مشمول يا مکفول مانع از معافيت برادر تني خواهد بود.
ث ـ يگانه برادر سرپرست برادر کمتر از هجده سال تمام فاقد پدر
تبصره ـ وجود برادر ناتني مشمول يا مکفول مانع از معافيت برادر تني خواهد بود.
ج ـ يگانه نوه ذکور مراقب يا نگهدارنده جد فاقد فرزند (دختر و پسر).
تبصره ـ نيازمندي پدربزرگ به مراقبت به لحاظ کبر سن برابر ضوابط ابلاغي ستاد کل خواهد بود.
چ ـ يگانه نوه ذکور مراقب يا نگهدارنده جده فاقد شوهر و فرزند (دختر و پسر).
ح ـ مشمولي که همسر وي فوت نموده و از او داراي فرزند صغير ميباشد چنانچه در زمان صدور رأي از سوي هيأتهاي رسيدگي فاقد همسر باشد از معافيت برخوردار ميگردد.
خ ـ مشمولي که همسر وي بعد از ازدواج بنا به تأييد سازمان بهزيستي کشور معلول شده و بنا به تشخيص شوراي پزشکي نيازمند مراقبت باشد.
د ـ يکي از فرزندان ذکور سربازي که در حين خدمت فوت نموده و در صورت نداشتن فرزند ذکور، يکي از برادران وي.
تبصره۱ـ منظور از فوت حين خدمت موضوع اين بند فوت در طول مدت خدمت سربازي است که به تأييد نيروي مسلح مربوط رسيده باشد.
تبصره۲ـ فوت در زمان غيبت، فرار از خدمت، بر اثر خودکشي و يا بر اثر ارتکاب جرايم مانند نزاع مشمول مقررات اين بند نميباشد.
ذـ يکي از فرزندان ذکور مادران فاقد شوهر تحت پوشش کميته امداد امام خميني (ره) و يا سازمان بهزيستي کشور.
ر ـ مشمولاني که حداقل يک فرزند معلول مددجو داشته باشند.
ز ـ تنها پسر خانوادههاي مددجو که داراي سه فرزند اناث يا بيشتر باشند.
ژـ مشمولاني که با بانوان معلول جسمي ـ حرکتي ازدواج ميکنند تا مدت پنج سال متوالي از معافيت موقت استفاده نموده و پس از گذشت پنج سال از استمرار ازدواج، از معافيت دائم برخوردار ميگردند.
ماده۳ـ چنانچه مشمول داراي پدر يا برادران بالاي هجده سال باشد که برابر مواد (۱۰ ۱ ۹) تا (۱۰۲۴) و ماده (۱۰۲۹) قانون مدني حکم موت فرضي و يا غايب مفقودالاثر براي آنان از سوي مراجع صالح قضايي صادر شده باشد و يا داراي گواهي بنياد شهيد و امور ايثارگران براساس قانون اعتبار گواهي بنياد شهيد انقلاب اسلامي درخصوص صدور حکم موت فرضي غايبان مفقودالاثر انقلاب اسلامي و دفاع مقدس در محاکم صالح ـ مصوب ۱۳۷۶ـ باشد، به عنوان يگانه مراقب و يا يگانه سرپرست شناخته ميشود.
ماده۴ـ چنانچه مشمول داراي پدر يا برادر بالاي هجده سال باشد که براساس احکام صادره از مراجع صالح قضايي به مجازات حبس بيش از ده سال محکوم گرديده باشد به مدت پنج سال از معافيت موقت استفاده نموده و پس از آن چنانچه حداقل سه سال تمام از مدت حبس باقيمانده باشد به عنوان يگانه مراقب و يا يگانه سرپرست محسوب ميشود.
ماده۵ ـ وجود برادري که از معافيت تحصيلي برخوردار است مانع از معافيت کفالت موقت مشمولي که در شهر محل سکونت مکفول اقامت داشته و سرپرستي خانواده را بر عهده دارد نخواهد بود، مشروط بر آنکه برادر مشمول خارج از شهرستان محل سکونت مکفول به تحصيل اشتغال داشته باشد.
ماده۶ ـ از دو يا چند برادر واجد شرايط اعزام به خدمت دوره ضرورت، در صورت اعزام يکي از برادران به خدمت، يکي از آنان که فاقد غيبت باشد ميتواند تا اتمام خدمت برادر، از تعويق اعزام استفاده نمايد. حق تقدم با برادري است که سن او از ديگران کمتر است.
ماده۷ـ در معافيتهاي مقرر در ماده(۴۴) و ماده (۴۴) مکرر قانون، يک نفر نميتواند سبب معافيت دو نفر مشمول شود مگر آنکه معافيت فرد معاف شده به دلايلي مانند فوت يا معلوليت منتفي شده باشد.
تبصره۱ـ اعطاي معافيت به فرزند معلولان اناث مانع از معافيت مشموليني که برابر بند (۴) ماده (۴۴) مکرر قانون با معلولان موضوع اين ماده ازدواج ميکنند نيست.
تبصره۲ـ معافيت موضوع بند (۱) ماده (۴۴) مکرر قانون فقط براي يک فرزند صادر ميشود. در صورت فوت يا معلوليت فرد معاف شده، اين معافيت به فرزند ديگر خانواده اعطا نميشود.
ماده۸ ـ مشمولاني که از هر يک از معافيتهاي موقت مقرر در قانون بهرهمند شدهاند در صورت عدم استمرار شرايط تعيين شده، معافيت موقت صادره باطل و بهوضعيت جديد آنان رسيدگي خواهد شد.
ماده۹ـ در صورتي که در حين انجام خدمت دوره ضرورت، مشمول يا يکي از افراد تحت تکفل او ادعاي کفالت کند فرماندهان و رؤساي مربوط مکلفند مراتب را ظرف يک هفته به حوزه وظيفه عمومي محل سکونت بستگان مشمول (مکفول) اعلام نمايند و حوزه رسيدگيکننده موظف است تقاضاي مشمولين حين خدمت را ظرف چهلوپنج روز رسيدگي و نتيجه را به يگان خدمتي آنان اعلام نمايد.
ماده۱۰ـ کارکنان وظيفهاي که در حين خدمت دوره ضرورت مرتکب فرار از خدمت گرديده و در حين فرار شرايط معافيت کفالت را احراز نمايند پس از معرفي به يگان خدمتي و رسيدگي توسط مراجع قضايي ذيصلاح، چنانچه مدت فرار بيشتر از مدت خدمت باقيمانده باشد در شمول معافيت قرار نميگيرند.
ماده۱۱ـ مشموليني که احراز يگانه مراقب بودن آنان و يا نيازمندي بستگانشان بهمراقبت منوط به تشخيص شوراي پزشکي ميباشد، توسط حوزه وظيفه عمومي رسيدگيکننده به شوراي پزشکي معرفي و پس از اخذ نظريه شورا، پرونده آنان حسب مورد در هيأتهاي رسيدگي مطرح خواهد شد و نظر شورا براي هيأتهاي يادشده لازمالاجراست.
ماده۱۲ـ سازمان موظف است رسيدگيهاي اوليه را درخصوص درخواست معافيت مشمولان انجام و در صورت تکميل مدارک، پروندههاي مربوط به معافيت کفالت مندرج در مواد (۴۴) و (۴۴) مکرر قانون را حسب مورد جهت طرح در هيأت رسيدگي، به هيأت مذکور ارجاع و در ساير موارد در صورت احراز شرايط، رأساً نسبت به صدور معافيت اقدام نمايد.
تبصره ـ نحوه بکارگيري اعضاي هيأتهاي رسيدگي، نحوه رسيدگي و صدور رأي از سوي آنان برابر ضوابطي است که از سوي سازمان تعيين ميشود.
ماده۱۳ـ هيأتهاي رسيدگي با حضور اعضا تشکيل و رأي اکثريت آنان معتبر ميباشد، ولي چنانچه در موارد استثنا جلسه با حضور سه نفر از اعضاء تشکيل گردد، اتفاق آراء ملاک عمل خواهد بود.
تبصره ـ در صورت تشکيل جلسات هيأت با حضور چهار نفر از اعضاء چنانچه نتيجه آرا مساوي باشد، موضوع به جلسه آتي موکول ميشود و در صورت تساوي مجدد آرا به منزله عدم احراز معافيت کفالت (رأي منفي) تلقي ميشود.
ماده۱۴ـ اعضاي هيأت رسيدگي بدوي مجاز بهعضويت در هيأت رسيدگيتجديدنظر نخواهند بود.
ماده۱۵ـ مشمولاني که در مراحل رسيدگي به معافيت پزشکي قرار دارند، چنانچه قبل از صدور رأي معافيت توسط شوراي پزشکي، واجد شرايط ساير معافيتهاي مندرج در قانون شناخته شوند، ميتوانند از معافيتهاي مورد نظر استفاده نمايند.
ماده۱۶ـ حضور بستگان مشمول (مکفول) در هيأتهاي رسيدگي، در مواردي که اکثريت اعضاي هيأت حضور آنان را ضروري تشخيص دهند، الزامي است.
تبصره ـ در صورتي که حضور مکفول در هيأت به دلايل موجهي مانند بيماري و يا زنداني بودن، امکانپذير نباشد، پس از رؤيت وي توسط نماينده وظيفه عمومي عضو هيأت رسيدگي و يا کلانتري محل و تأييد موضوع از سوي مراکز ذيصلاح درماني مانند بيمارستان و يا مراجع قضايي، رسيدگي بلامانع است.
ماده۱۷ـ چنانچه مشمولين يا کساني که به واسطه آنان معافيت به مشمول تعلق ميگيرد، در خارج از کشور اقامت داشته باشند موظفند به نمايندگي سياسي يا کنسولي دولت جمهوري اسلامي ايران و در صورت نبودن نمايندگي سياسي در محل اقامت بهنزديکترين نمايندگي سياسي مراجعه و تقاضاي خود را ارائه نمايند و نمايندگي موظف است متناسب با تقاضاي مشمولين يا بستگان ذي نفع، اقدامات زير را به عمل آورد:
الف ـ در صورتي که مشمول در خارج و بستگان ذي نفع در داخل کشور حضور داشته باشند برگ تقاضاي مشمول را که نوع معافيت درخواستي در آن قيد گرديده، تأييد و به وزارت امور خارجه ارسال تا براي رسيدگي به سازمان ارائه گردد.
ب ـ چنانچه مشمول در داخل و بستگان ذي نفع در خارج از کشور حضور داشته باشند، پس از رؤيت بستگان ذي نفع، مدارک مورد نظر را متناسب با نوع معافيت تکمـيل و پس از تأييد به وزارت امور خارجه ارسال تا جهت رسيدگي به سازمان ارائه گردد.
پ ـ چنانچه مشمول و بستگان ذي نفع در خارج از کشور سکونت داشته باشند پس از رؤيت افراد ذي نفع، مدارک لازم را متناسب با نوع معافيت تکميل و پس از تأييد بهوزارت امور خارجه ارسال تا جهت رسيدگي به سازمان ارائه گردد.
تبصره ـ اعلام نظر درخصوص معلوليت، بيماري يا محجوريت بستگان مقيم خارج از کشور مشمول، با پزشک معتمد نمايندگي بوده و تأييد نهايي آن با شوراي پزشکي تهران بزرگ ميباشد.
ماده۱۸ـ مدارک لازم براي رسيدگي به تقاضاي معافيت مشمولان متناسب با نوع معافيت به شرح زير ميباشد:
الف ـ استشهاد محضري امضاء شده توسط سه نفر از بستگان سببي يا نسبي مشمول و در صورت عدم دسترسي به بستگان، سه نفر از معتمدين محل که به تأييد کلانتري يا پاسگاه محل رسيده باشند.
ب ـ برگاعلام تغييراتسجلي و گواهي فوت کهتوسط سازمان ثبتاحوال کشور صادر شده باشد.
پ ـ حکم مفقوديت و يا حبس که توسط مراجع صالح قضايي صادر شده باشد.
ت ـ گواهي مددجويي صادره از سازمان بهزيستي کشور يا کميته امداد امام خميني (ره)
ث ـ گواهي معلوليت صادره از سازمان بهزيستي کشور
ج ـ گواهي فوت حين خدمت صادره از نيروهاي مسلح
چ ـ گواهي صادره از نيروهاي مسلح درخصوص مدت حضور در جبهه
ح ـ گواهي صادره از سازمان بسيج مستضعفين درخصوص سابقه فعاليت مشمولين در بسيج
خ ـ گواهي صادره از بنياد شهيد و امور ايثارگران درخصوص شهادت، جاويدالاثري و آزادگي
دـ گواهي صادره در مورد درصد جانبازي از سوي مراجع ذيصلاح
ذـ ساير مدارکي که بنا به تشخيص سازمان تعيين ميگردد
تبصره ـ احراز اصالت مدارک موضوع اين ماده بر عهده سازمان خواهد بود.
ماده۱۹ـ رسيدگي به تقاضاي معافيت مشموليني که به تحصيل اشتغال داشته و از معافيت تحصيلي استفاده مينمايند، بلامانع است.
تبصره ـ رسيدگي به تقاضاي معافيت پزشکي مشمولان طبق آييننامه مربوط خواهد بود.
ماده۲۰ـ اعطاي معافيت به فرزند ايثارگر موضوع بند (۲) ماده (۴۵) قانون که قبلاً فاقد فرزند ذکور بوده و بعد از استفاده يکي از برادران وي از معافيت مقرر در اين بند صاحب فرزند شده، بلامانع است.
ماده۲۱ـ چنانچه درصد جانبازي يا مدت حضور در جبهه و يا مدت دوران اسارت ايثارگران موضوع بند (۳) ماده (۴۵) قانون در حد معافيت يک فرزند آنان برابر حدنصاب تعيين شده در ماده يادشده نباشد، ليکن يک فرد همزمان از دو يا سه امتياز مذکور برخوردار باشد، اين امتيازات قابل جمع است و به ازاي هر يک درصد جانبازي يا هر يک ماه حضور درجبهه و يا هر يک ماه اسارت يک امتياز به وي تعلق ميگيرد و در صورتي که جمع اين امتيازات به عدد سي و بالاتر برسد، به ازاي هر سي امتياز يک فرزند آنان از معافيت موضوع اين ماده استفاده خواهد کرد.
ماده۲۲ـ ايثارگراني که فرزندان آنان برابر مصوبه مقام معظم فرماندهي کل قوا در سالهاي گذشته و با مقررات زمان رسيدگي، از معافيتهاي مربوط به ايثارگران (جانبازان، آزادگان و رزمندگان) استفاده نمودهاند، در صورت دارا بودن سوابق بيشتر از امتيازات استفاده شده ميتوانند برابر ماده (۴۵) قانون براي فرزند يا فرزندان ديگر خود تقاضاي معافيت نمايند.
ماده۲۳ـ فصل چهارم آييننامه اجرايي قانون خدمت وظيفه عمومي، موضوع تصويبنامه شماره ۳۱۹۴۰ مورخ ۱۵/۵/۱۳۶۴ و اصلاحات بعدي آن لغو ميشود.
اين تصـويبنامه در تاريخ ۶/۵/۱۳۹۲ به تأييـد مقام محـترم رياست جمهوري رسيده است.
معاون اول رييس جمهور ـ محمدرضا رحيمي
به نقل از شماره 19930 مورخ 15/07/1392 روزنامه رسمي