دکتر عباسعلی حسین خانزاده
استاد یار گروه روانشناسی دانشگاه گیلان
محبوبه طاهر
دانشجوی دکترای روان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده:
بزهکاری و رفتار مجرمانه فرآیند پیچیده و چند بعدی است که تحت تأثیر متقابل عوامل محیطی و زمینههای سرشتی فردی قرار دارد. این رفتارها به عنوان اعمال و نگرشهایی تعریف میشوند که هنجارهای اجتماعی و حقوق فردی یا خصوصی دیگران را نقض میکنند. با توجه به عواقب رفتارهای بزهکارانه از جمله مخاطرات فردی و اجتماعی و هزینههای اقتصادی آن، درک دلایل مشارکت برخی نوجوانان در رفتارهای اجتماعی و عدم مشارکت برخی دیگر از نوجوانان، از اولویتهای پیشگیری از آسیبهای اجتماعی در جامعه به حساب میآید. علی رغم چند بعدی بودن رفتارهای بزهکارانه، الگوی رفتاری ضد اجتماعی و بزهکارانه تا اندازهای میتواند از طریق برخی از ویژگیهای شخصیتی تبیین گردد. یکی از جهتگیریهای مهم در مطالعه رفتار مجرمانه بررسی پیوند بین تمایلات یا گرایشات شخصیتی با ارتکاب جرم و رفتارهای بزهکارانه است بر این اساس رفتار مجرمانه متأثر از برخی صفات شخصیتی است. نتایج پژوهشهای مختلف حاکی از آن هستند که صفات شخصیتی روان گسستگی گرایی، برون گرایی، و روان آزردگی گرایی به طور مثبت پیشبینی کننده بزهکاری هستند. برخی دیگر از پژوهشها نیز بحث کردهاند که صفات اصلی شخصیت مانند تکانشگری، نیاز به برانگیخته شدن یا هیجان طلبی بهتر از ویژگیهای روان گسستگی گرایی، برون گرایی، و روان آزردگیگرایی، پیش بینی کننده بزهکاری هستند. به طور خاص هیجان پذیری منفی بالا یعنی گرایش به تجربه کردن حالتهای عاطفی اجتنابی و فقدان بازداری، رفتارهای ضد اجتماعی و بزهکارانه را پیشبینی میکنند. بدین ترتیب با توجه به این که شناخت بهتر صفات شخصیتی افراد بزهکار میتواند در درک، ارزیابی، و طراحی برنامههای مداخلهای به ما کمک کند؛ مقاله حاضر با هدف بررسی و شناسایی عمیق تر رگههای شخصیتی و سایر زمینههای روان شناختی مانند توانمندیهای شناختی افراد بزهکار تلاش میکند پیشنهادها و راهکارهای لازم در ارتباط با اقدامات پیشگیرانه از چنین آسیبهای اجتماعی را ارائه نماید.
کلید واژهها: شخصیت، زمینههای روان شناختی، بزهکار.