ابوذر اخگر
(معاون قضایی رئیس کل و سرپرست مجتمع دادگاههای تجدیدنظر و کیفری استان فارس)
در دعاوی مدنی، دادگاه باید طبق قانون آیین دادرسی مدنی و سایر مقررات شکلی به ادعای خواهان رسیدگی نموده و رأی مقتضی را صادر نماید. در قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی، جلسه اول از اهمیت بسزایی برخوردار است، به طوری که در مواد مختلف قانون مارالذکر جلسه مذکور دارای آثار حقوقی متعددی می باشد، از جمله طبق ماده (135) اصحاب دعوی تا پایان جلسه اول دادرسی میتوانند جهت و دلائل جلب شخص ثالث دعوا را به دادگاه ارائه نموده و ظرف سه روز پس از اولین جلسه با تقدیم دادخواست از دادگاه درخواست جلب او را بنمایند، یا طبق ماده (143) دادخواست دعوی متقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرسی تقدیم شود.
حال پرسش این است که مقصود از اولین جلسه دادرسی چه جلسهای است؟ چون گاهی اولین وقت رسیدگی که تعیین میشود بنا به عللی تجدید میشود، مثًلا اصحاب دعوی در جلسه حضور پیدا نمیکنند و اخطاریه آنها هم از مرجع ابلاغ اعاده نشده تا معلوم شود که به آنها ابلاغ شده یا نه، در چنین موردی محاکم دستور تجدید جلسه را صادر مینمایند. این سؤال پیش میآید که اولین جلسه رسیدگی، آیا جلسه اول دادرسی محسوب میشود ولو جلسه معد رسیدگی نباشد یا خیر؟ در قانون، تعریف مشخصی از اولین جلسه دادرسی وجود ندارد، ولی در رویه قضایی که یکی از منابع حقوق است میتوان چنین چیزی را یافت. طبق رأی اصراری شماره 3031- 3/10/1339 هیأت عمومی دیوان عالی کشور، اولین جلسه دادرسی آن چنان جلسه ای است که موجبات قانونی طرح و استماع دعوای طرفین فراهم باشد و اگر به جهتی از جهات جلسه مزبور تجدید شود جلسه یا جلسات بعدی جلسه اول محسوب نمیگردد. پس اگر از حیث قانونی جلسه معد برای رسیدگی باشد و شرایط تشکیل آن حاصل باشد به آن جلسه اول اطلاق میشود.
شرایط تشکیل جلسه عبارتند از:حضور متصدی دادگاه، کامل بودن دادخواست، حضور اصحاب دعوی یا احراز ابلاغ صحیح وقت به آنها، احراز فاصله زمانی بین ابلاغ وقت و روز جلسه دادرسی که پنج روزاست. پـس اگـراولیـن وقـت برای رسیدگی باشد جلسه اول دادرسی محسوب نمیگردد، اگر دادخواست ناقص باشد و دادگاه نتواند به دعوی رسیدگی نماید طبق ماده (66) باید پرونده را به دفتر جهت صدور اخطار رفع نقص اعاده نماید، دراینصورت، جلسه تشکیل شده اولین جلسه دادرسی نیست. در حالتی که قاضی دادگاه حضور داشته و دادخواست کامل باشد چند حالت ممکن است پیش آید:
1- اصحاب دعوی هر دو حضور داشته باشند.
2- خواهان حضور داشته ولی خوانده حضور ندارد.
3- خوانده حضور داشته ولی خواهان حضورندارد.
4- اصحاب دعوی هر دو حضور ندارند.
در حالت اول: دادگاه میتواند به دعوی رسیدگی نماید و به اصطلاح جلسه دادرسی معد برای رسیدگی میباشد. در حالت دوم و سوم: دادگاه باید با مراجعه به اخطاریه طرف که حضور ندارد این مطلب را احراز نماید که اخطاریه به طرف مذکور صحیحاً ابلاغ شده. در حالت چهارم که اصحاب دعوی هر دو حضور ندارند، دادگاه باید با ملاحظه اخطاریه بررسی نماید که اخطاریهها به آنها صحیحاً ابلاغ شده یا نه؟ اگر اخطاریه صحیحاً ابلاغ شده باشد جلسه معد برای رسیدگی است و اگر اولین وقت تعیین شده برای آن باشد جلسه اول دادرسی تشکیل شده است، در غیر این صورت باید دستور تجدید جلسه صادر شود که در این صورت جلسه مذکور اولین جلسه دادرسی نیست، چون موجبات قانونی برای رسیدگی وجود ندارد.
اگر فاصله زمانی ابلاغ اخطاریه به اصحاب دعوی و روز جلسه دادرسی کمتر از پنج روز باشد باز موجبات قانونی برای تشکیل جلسه دادرسی وجود نداشته و جلسه باید تجدید شود و به چنین جلسهای اولین جلسه دادرسی اطلاق نمیشود.
سؤال این است که اگر طرفین در جلسه دادرسی حضور داشته و با اینکه فاصله زمانی مذکور رعایت نشده ولی هر دو طرف یا طرفی که این فاصله زمانی در مورد او رعایت نشده به رسیدگی در آن جلسه رضایت داده و موافق باشد، آیا دادگاه میتواند اقدام به رسیدگی به دعوی در آن جلسه بنماید؟ در پاسخ باید گفت، رعایت فاصله زمانی مذکور در ماده (64) قانون آ.د.م، برای رعایت حقوق اصحاب دعوی و داشتن فرصت کافی برای طرح یا دفاع از آن می باشد.
بنابراین، وقتی اصحاب دعوی یا طرفی که فاصله زمانی ذکر شده در مورد او رعایت نشده خودش از این حق نمیخواهد استفاده کند دادگاه منعی برای رسیدگی ندارد. به عبارت صحیح تر، مقررات مذکور در ماده قانونی پیش گفته از قوانین مخیره است که افراد میتوانند بر خلاف آن رضایت داده یا تراضی نمایند، پس از قواعد آمره نیست تا دادگاهها الا و لابد مکلف به رعایت آن باشند.
چند سؤال در مورد جلسه دادرسی
1- اگر به لحاظ انقضای وقت دادرسی جلسه تجدید شود، آیا جلسه بعدی، جلسه دوم است یا ادامه جلسه اول؟
پاسخ: چون جلسه به لحاظ پایان وقت دادرسی تجدید شده، جلسه بعدی ادامه جلسه اول است و تمام احکام و مقررات مربوط به جلسه اول در مورد اصحاب دعوی قابلیت اجراء دارد.
2- آیا خواهان دعوای ورود ثالث، اگر بعد از جلسه اول دادرسی وارد دعوی شود، از حقوقی که برای اصحاب دعوی در جلسه اول مقرر شده برخوردار است یا نه؟
پاسخ: مستفاد از ماده (131) قانون آ.د.م، خواهان دعوی ورود ثالث جزء اصحاب دعوی تلقی شده، از حقوق مربوط به آنها برخوردار بوده، پس اولین جلسه دادرسی بعد از ورود وی به دعوی، جلسه اول دادرسی برای او محسوب و میتواند از کلیه حقوق قانونی مربوط به آن برخوردار شود.