1 سؤال
با عنايت به اين كه قاعده احسان رافع ضمان بوده و شخص احسان كننده مطابق آية شريه «ما عليالمحسنين من سبيل» ضامن نيست، مستدعي است بفرماييد:
الف. آيا در قاعدة احسان بايد عمل درنظر مرتكب مصلحت داشته باشد، يا در واقع و خارج؟ به عنوان مثال، اگر شخصي به گمان اين كه با كندن چاه در وسط كوچه، آبهاي كوچه در آن جمع شده و عابران در آسايش بيشتري خواهند بود، چاهي را در وسط كوچه حفر كند و حال آن كه مصلحت واقعي در حفر چاه در كنار كوچه بوده است؛ اگر عابري به درون چاه سقوط كند، حفر كننده ضامن است؟
ب. هرگاه شخص «الف» به قصد نجات جان شخص «ب» و جلوگيري از سقوط او از بلندي به سرعت به طرف او حركت كند و درحين حركت موجب شكستگي بيني شخص «ج» شود، چه كسي ضامن شكستگي بيني است، بيتالمال، احسان كننده يا شخصي كه در معرض سقوط بوده؟
ج. هرگاه شخص «الف» براي حفظ مال اندك و غير معتنابهي از شخص «ب» عملي انجام دهد كه منجر به ايراد صدمه به شخص «ب» گردد، آيا احسان كننده شخص «الف» ضامن است؟ مثلاً اگر اسكناس 100 توماني از دست زيد بيفتد و شخصي براي احسان و ثواب، خم شود تا اسكناس را برداشته و به او بدهد و در حين خم شدن به بيني زيد خورده و بيني او بشكند، ضامن است؟[1]
? پاسخ:
آيتالله العظمي محمدتقي بهجت
الف. اگر عابر، اعمي باشد يا چاه مخفي باشد كه عابر معمولاً آن را نميبيند، بايد يا حفر كننده بر ديه مصالحه كنند.
ب. همان شخص الف. ضامن ديه است كه جنايت خطايي است. (2/12/1386)
ج. بله، ضامن است و خطايي است.
آيتالله العظمي لطفالله صافي گلپايگاني
الف. بلي در فرض سؤال ضامن است، زيرا در نظر عرف اين عمل مفسدهاش بيشتر از مصلحتي است كه گمان كننده درنظر داشته والله العالم.
ب. عمل مذكور جنايتي است كه خطا واقع شده و ديهاش بر عاقلة شخص الف است و مربوط به بيتالمال يا شخصي كه در معرض سقوط بوده نيست والله العالم.
ج. حكم جواب (ب) را دارد و الله العالم. 16 شوال المكرم 1428 ه.ق
آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی
الف. معیار احسان واقعی است نه خیالی