نجات فیض اللهی
(معاون آموزش دادگستری استان آذربایجان غربی)
مقدمه
مطابق ماده یک قانون نحوة اجرای اهدای جنین به زوجین نابارور مصوب 29/4/1382 مجلس شورای اسلامی: «کلیه مراکز تخصص درمان ناباوری ذی صلاح مجاز خواهند بود با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون نسبت به انتقال جنینهای حاصله از تلقیح خارج از رحم
زوجهای قانونی و شرعی پس از موافقت کتبی زوجین صاحب جنین به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ناباروری آنها (هر یک به تنهایی یا هر دو) به اثبات رسیده اقدام نمایند.» شرایط اهداء کنندگان و دریافت کنندگان جنین و تکالیف زوجین دریافت کننده جنین و طفل حاصل از جنین اهدایی و همچنین نحوه بررسی و صدور مجوز دریافت جنین توسط دادگاه خانواده در مواد دو الی چهار همین قانون پیش بینی شده است.
صرف نظر از مباحث شرعی انتقال جنین یک زن و شوهر به رحم یک زن بیگانه که بحث راجع به آن از ظرفیت این مقاله خارج است. در حال حاضر نکتة قابل بحث، در روشهای لقاح خارج از رحم و به ویژه در شبیه سازی است؛ زیرا مطابق ماده یک قانون نحوه اهدای جنین، صرفاً انتقال جنینهای حاصل از تلقیح خارج از رحم به منظور اهدای جنین مجاز شناخته شده است و از متن ماده یک قانون و مباحث صورت گرفته در جریان تدوین قانون مذکور و به ویژه نظرات اکثر فقهای عظام و از جمله فقهای محترم شورای نگهبان چنین استنباط میشود که در حال حاضر فقط انتقال
جنینهایی مجاز است که تلقیح آنها به صورت خارج از رحم صورت گرفته است. با توجه به تنوع روشهای لقاح داخل رحمی و خارج از رحم امکان توصیف و بررسی تفصیل هریک از آنها در این مختصر میسر نیست و به این جهت ابتدا اشاره کوتاهی به این روشها شده و سپس لقاح از طریق شبیه سازی را به عنوان یکی از طرق باروری مصنوعی و امکان اهدای جنین بررسی میکنیم. یادآوری این نکته نیز ضروری است که بحث راجع به لقاح طبیعی از موضوع این نوشته خارج است.
گفتار اول: روشهای لقاح
لقاح یا باروری فرایندی است که به موجب آن سلولهای جنسی نر و ماده با ترکیب همدیگر موجود جدیدی را خلق میکنند که اصولاً به آن جنین اطلاق میشود. ترکیب سلولهای جنسی یا لقاح در حیوانات و همچنین در انسان ممکن است به یکی از دو روش داخل رحمی یا خارج از رحم محقق شود. مراد از روشهای لقاح داخل رحمی، روشهایی هستند که در آنها لقاح بین سلولهای جنسی نر و ماده در داخل بدن جنس ماده (مادر) صورت میگیرد. این روشها در انسان عمدتاً شامل دو روش میباشد که عبارتند از:
1- روش IUI [1]که به مفهوم تلقیح نطفه شوهر یا مرد بیگانه به رحم یک زن میباشد.
2- روش GIFT [2] که به معنای تلقیح همزمان نطفه یک مرد و تخمک یک زن به رحم زن دیگر میباشد. اعم از اینکه بین مرد صاحب نطفه و زن صاحب رحم رابطة زوجیت وجود داشته یا نداشته باشد.
در هر دو روش مذکور، تحقق لقاح و به عبارت دیگر، ترکیب سلولهای جنسی مخالف همانند لقاح طبیعی در داخل بدن مادر صورت میپذیرد و وجه تسمیه این روشها به لقاح داخل رحمی نیز همین است. [3]
اما روشهای لقاح خارج از رحم عبارت از روشهایی هستند که در آنها تحقق لقاح بین
سلولهای جنسی در خارج از بدن مادر و در محیط آزمایشگاهی صورت میگیرد. عمدهترین
روشهای شناخته شده لقاح خارج از رحم عبارتند از:
1- روش ZIFT [4]که در آن بعد از ترکیب سلولهای جنسی و تحقق لقاح، جنین تشکیل یافته را قبل از شروع تکثیر سلولی به رحم مورد نظر منتقل میکنند و به عبارت دیگر، به محض تحقق لقاح، محصول دو سلول نر و ماده به رحم انتقال داده میشود. [5]
2- روش IVF [6] که در این روش نیز همانند روش ZIFT لقاح بین نطفة مرد و زن در خارج از بدن و در محیط آزمایشگاه تحقق مییابد. اما انتقال جنین تشکیل یافته به داخل بدن در این روش، بعد از شروع تکثیر سلولی جنین و معمولاً در فاصله 8 – 6 سلولی آن صورت میپذیرد. در صورتی که به دلایلی، اسپرم قادر به نفوذ به داخل تخمک و انجام باروری نباشد، ممکن است در این روش با استفاده از سیستم میکرواینجکشن یا ترزیق میکروسکوپی و از طریق سوزنهای خاص هدایت شونده ابتدا اسپرم را به داخل تخمک تزریق و بعد از تحقق لقاح نسبت به انتقال جنین اقدام نمود.[7]
گفتار دوم : باروری از طریق شبیه سازی
با توجه به پیشرفت علمی به وجود آمده در زمینه علوم بیولوژی، امکان تولید و همانند سازی جنین با استفاده از سلولهای غیر جنسی نیز به وجود آمده است. به این معنا که با خالی کردن هسته یک سلول و پر کردن آن با هسته سلول دیگر امکان تکثیر سلول و تشکیل جنین از این طریق فراهم شده است. بنابراین در جهان امروز، رابطه جنسی دیگر فقط به منظور تولید مثل مطرح نیست و حتی شرط کافی یا لازم تولید مثل نیز محسوب نمیشود.[8]در نتیجه این پیشرفتها، درمان ناباروری اشخاص بیمار نیز از اوایل قرن حاضر میلادی با یک امید تازه روبه رو شده است که شبیه سازی یا کلونینگ نامیده شده است. شبیه سازی نتیجة پیشرفتهای علمی دانشمندان در زمینه مطالعات و شناسایی خصوصیات سلولهای بنیادین میباشد. بنابراین لازم است ابتدا توضیح مختصری در خصوص سلولهای بنیادین ارائه و سپس به بررسی شبیه سازی در انسان بپردازیم.
الف) سلولهای بنیادین؛ مبنای شبیه سازی، ژن عبارت از واحدی از یک سلول میباشد که ساختار یک زنجیرة داخل سلولی را مشخص میکند و ساختار آن عبارت از اسیدهای آمینه میباشد که تشکیل دهنده اجزای تمامی آنزیمها و پروتئینهاست. هر سلول دارای اطلاعات ژنتیکی لازم برای تشکیل یک موجود انسانی میباشد و تمام این اطلاعات ژنتیکی در DNA [9]وجود دارد. [10]
سلولهای بنیادین جنینی (ES) [11] از توده سلولی داخلی[12] بلاستوسیت پستانداران نشأت میگیرد و یک ویژگی بسیا مهم و بی نظیر دارد که عبارت از تبدیل شدن به کلیه سلولهای بدن است که علت آن، این است که سلولهای جنینی پستانداران در مرحله اولیه رشدشان و در محدودة زمانی محدود، قابلیت تبدیل شدن به یک نوع سلول خاص را دارند. این خصوصیت را «Pluripotency »
مینامند. خصوصیت بی نظیر دیگر سلولهای بنیادین جنینی، قدرت تکثیر نامحدود آنها بدون مرگ سلولی است. این خاصیت سلولهای بنیادین را میتوان شبیه سازی[13] نامید که عبارت از توان و قابلیت هر سلول منفرد جهت تکثیر و تبدیل شدن به هر سلول دیگر میباشد. همین خصیصه شبیه سازی باعث آن شده که دانشمندان با استفاده از همین خاصیت سلولهای بنیادین، انواع مختلفی از سلولها مثل سلولهای عضلانی یا عصبی را تولید کنند. [14]
اولین موفقیت در زمینه سلولهای بنیادین جنینی در سال 1981.م، به دست آمد. تحقیقات دانشمندان نشان داد که این سلولها قابلیت تبدیل شدن به سلولهای جنینی یا گامت را نیز دارا هستند و همین مسئله باعث انقلاب دیگری در زمینه درمان ناباروریها گردید و دانشمندان را به فکر تولید جنین حیوانی و انسانی از این سلولها در موارد ناباروری انداخت و تحقیقات دانشمندان از پژوهش روی سلولهای حیوانی به سلولهای انسانی گسترش یافت و در سال 1998. م، دانشمندان دانشگاه «Wisconsin» موفقیت در زمینه تولید اولین مشتقات ردههای سلولی بنیادین انسانی را گزارش نمودند. [15]
سلولهای بنیادین جنینی، تمایل به رشد ندارند و به همین جهت محیط کشت آنها با رعایت شرایط کشت و امکان رشد همزمان سلولها، هر 5 تا 7 روز حتماً باید عوض شود. در این صورت سلولها به تعداد بسیار زیادی رشد و کشت مییابند و امکان انجماد و ذوب مجدد آنها نیز با تکنولوژی موجود به راحتی و بدون از دست دادن خاصیت تکثیر نامحدود و تبدیل شدن به هر سلول دیگر، امکان پذیر است. تکنیک اصلی شبیه سازی در حیوان و انسان، عبارت از انتقال هسته (NT) [16] میباشد که هسته یک اووسیت خاص خارج شده و محتویات ژنتیکی آن به داخل اووسیت فاقد هسته تزریق میشود. اووسیت اخیر که بازسازی میشود به طریق الکترونیکی یا شیمیایی فعال شده و جنینی از آن ایجاد میشود که قابل انتقال به فرد گیرنده میشود. اولین حیوان شبیه سازی شده (دالی)[17] نیز با استفاده از همین روش در اسکاتلند متولد شد و بعد از این حیوانات مختلفی همانند گوسفند، خرگوش و خوکچه از سلولهای پوست، گوش، کبد، دم و … به عنوان دهنده هسته ایجاد شدند. در ایران نیز اولین گوسفند شبیه سازی شده به نام رویانا در سال 1385 در مرکز تحقیقاتی رویان اصفهان به دنیا آمد.
تکنیک فوق به خوبی حاکی از آن است که با استفاده از سلولهای قسمتهای مختلف بدن مثل پوست و پستان میتوان به ایجاد سلول بنیادین جنینی و متعاقب آن رشد آن و تشکیل جنین و انتقال آن به یک رحم اقدام نمود و مراد از سلولهای بنیادین جنینی، سلولهایی هستند که از قسمتهای مختلف بدن مثل پوست و … قابل تحصیلاند و امکان تشکیل جنین با استفاده از آنها وجود دارد.[18]
ب) شبیه سازی در انسان: در انسان، شبیه سازی به دو منظور قابل انجام است که یکی تولید مثل و دیگری درمان بیماریهاست. در شبیه سازی به منظور تولید مثل در انسان با استفاده از تکنیک انتقال هسته، جنین انسانی تشکیل میشود که در صورت انتقال به رحم امکان تولید یک نوزاد زنده وجود دارد. امروزه قدرت علمی تشخیص مشخصات یک نطفه و محاسن و معایب آن همانند بیماریهای احتمالی در هر جنین حتی قبل از لانهگزینی جنین در رحم نیز توسط علم ژنتیک به وجود آمده است و با توجه به رشد تکنولوژی علوم پزشکی و مطالعات ژنتیکی، دستکاری در ویژگیهای جنین و انسان آینده نیز امکان پذیر است و اگر چه این دستکاریها در ظاهر ممکن است به قصد ساختن نژاد برتر و یا عاری از انواع بیماریهای لاعلاج یا صعب العلاج باشد، اما همانند هر پیشرفت علمی دیگر، ممکن است زیانهای جبران ناپذیری نیز برای زندگی آینده جامعه و جهان داشته باشد.[19]
بنابراین، ملاحظات اخلاقی و قانونی و منع استفاده ابزاری از انسان و ابهامات فراوان ناشی از روابط حقوقی جنین انسانی با دیگران هنوز مانع از تولید مثل از این طریق نشده است؛ لیکن تاکنون دانشمندان چند کشور و از جمله کره جنوبی و انگلستان مدعی شدهاند که به تکنولوژی شبیه سازی انسان دست یافتهاند. صرف نظر از این مسائل، شبیه سازی در انسان بیشتر به منظور درمان در حال گسترش است و با استفاده از این روش، به جای پیوند عضو یک فرد به فرد دیگر که با مشکل اساسی رد عضو پیوندی مواجه است، از سلولهای بنیادین جنینی برای تولید عضو از دسته رفته یا ناقص و معیوب کمک میگیرند. [20]که این مسئله نیز مشکلات و ابهامات حقوقی خاص خود را دارد. در این روش، «پس از انعقاد نطفه سلولهای پایه برای اهداف تحقیقاتی درباره مداوای بیماریهایی چون دیابت، آلزایمر و پارکینسون برداشت میشود. این امر به قیمت حیات جنین تمام میشود.» [21]
با توجه به اینکه در شبیه سازی امکان تولید تمام سلولهای انسان و از جمله سلولهای جنسی از سلولهای بنیادین یا پایه وجود دارد،[22]با تشکیل سلولهای جنسی از سلولهای بنیادی و لقاح آنها و تشکیل جنین انسانی و انتقال آن به رحم متقاضی امکان تولد یک نوزاد دست کم در جهان دانش وجود دارد و به این جهت در چند سال اخیر شبیه سازی را نیز بسیاری از دانشمندان به عنوان یکی از روشهای تولید مثل کمکی یا مصنوعی به شمار آورده و در واقع از روشهای طبی تولید یا اهدای جنین برشمردهاند. گزارش رسانههای گروهی جهان در آوریل سال 2007. م، از مطالعات محققان دانشگاههای گوتینگن و مونستر و دانشکده طب هانوور در آلمان حاکی از آن است که دانشمندان موفق شدهاند از نمونههای مغز استخوان انسان نیز، اسپرمهای نابالغ تهیه کنند و امیدوارند که به زودی این سلولها را به سلولهای بالغ قابل بارور تبدیل نمایند.[23] اگر چه این موضوع شاید از موضوع بحث شبیه سازی خارج شود، اما همین مسئله نیز عالم حقوق را با چالشهای جدیدی در زمینه مسائل حقوقی ناشی از این موضوع مواجه خواهد ساخت.
با وجود این، به همه مسائل اخلاقی و حقوقی متصوره ناشی از همانند سازی مثل شناسایی والدین کودک حاصل از شبیه سازی و رابطه طبیعی و حقوقی پدر و مادر با او و امکان همانند سازی انسانهای شرور همانند هیتلر و صدام حسین تاکنون در مقابل استفاده از این روش تولید مثل حتی به منظور درمان ناباروری، مقاومتهای زیادی از طرف دانشمندان و علمای دینی تمام ادیان آسمانی نشان داده شده است و به این جهت روش موسوم به اهدای جنین شبیه سازی شده را در حال حاضر فقط به عنوان یک احتمال باید در نظر گرفت که برخلاف روشهای دیگر تاکنون در مورد باروری انسان به منصة ظهور نرسیده است. به علاوه، قوانین جدید برخی از کشورها، همانند قانون جنین شناسی و باروری انسانی 1990. م، انگلستان[24] اجازه استفاده از شبیه سازی را به منظور تولید مثل نمیدهد و به صراحت با آن مخالفت نموده است. انتظار میرود که قانونگذار ایران نیز هر چه سریعتر نسبت به وضع قانون ناظر بر منع شبیه سازی انسان اقدام نماید. اگر تصور کنید که از ناخن گرفته شده شما احتمال شبیه سازی و تولید یک انسان همانند خودتان در جهان امروز و در کشور ایران وجود دارد، تصدیق خواهید فرمود که قانونگذاری سریع در این زمینه ضروری به نظر میرسد.
گفتار سوم : آثار و عوارض شبیه سازی
یکی از آثار بسیار نامطلوب شبیه سازی آن است که زندگی متنوع و همگون انسانها را با تمام تنوعات و اختلافات نژادی و رنگ پوست و … تهدید میکند. از زمان تولد اولین نوزاد حاصل از بارداری کمکی در سال 1978.م، به نام لوئیس براون، طرز فکر استفاده از اسپرم یا تخمک افراد خاص و به ویژه زیبا و خوش تیپ و بلند قد و دارای خصوصیات ویژه مطرح شد. اما این آغاز راه بود و امروزه طرفداران این ایده در صدد تولید محصولات زنده و ذیحیات و حتی ذیشعور با مشخصات ویژه و از یک تیپ خاص هستند. طرز فکر تولید حیوانات پرشیر و پر گوشت و از نژاد برتر اگر چه ممکن است در کوتاه مدت به نفع انسان باشد، اما اگر این امر با دستکاریهای ژنتیکی و دست بردن به مخلوقات الهی محقق شود، در دراز مدت حیات بشر را تهدید خواهد کرد. اما این بهسازی نژادی از طریق شبیه سازی در انسان مدنظر قرار گیرد، فاجعهای بزرگ جامعه انسانی را تهدید خواهد کرد که از هم اکنون زمزمههای آن به گوش میرسد. [25]
این پیشرفت علمی زمانی اخلاقیات جامعه را بیشتر تهدید میکند که متوجه شویم احتمال پیوند زدن ژنها و ایجاد موجودی مرکب از چندین موجود دیگر وجود دارد. در این خصوص نیز اگر چه تولید یک محصول خاص همانند یک گل از ژنهای چندین موجود دیگر همانند انواعی از گلها با رایحه و رنگهای مختلف، در ظاهر ممکن است خوشایند و مطلوب انسان زیبا پرست متجمل باشد، اما اگر این نوع تولید مثل از مرزهای تولید گیاهان به مرز تولید حیوانات یا انسان وارد شود و تفکر تولید یک حیوان یا یک انسان با استفاده از ژنهای متعلق به چند نوع حیوان یا ژنهایی حاصل از انسان و حیوان وجود داشته باشد، یک فاجعه اخلاقی به وجود خواهد آمد.[26] قصد تولید انسان با استفاده از ژنهای انسانی و حیوانی به منظور به وجود آمدن انسانهایی با قدرت و توان بسیار بالا اگر چه ممکن است در ظاهر فریبنده باشد اما اخلاق انسانی و جامعه انسانی و در نهایت حیات بشر را با خطر جدی مواجه خواهد ساخت.
مشکل و خطر دیگر شبیه سازی عبارت از بی نیازی از جنس مخالف برای تولید مثل است. اگر امکان تولید فرزند و ادامه نسل از طریق شبیه سازی و بدون نیاز به ازدواج فراهم شود، برخی از مردان و زنان درصدد به دست آوردن یک نوزاد شبیه سازی شده به عنوان فرزند بدون ازدواج و بدون تن دادن به آثار و تعهدات خوب و بد آن خواهند بود. شبیهسازی انسان امروزه فقط یک ایده یا تصور نیست، بلکه از سال 1993.م، در مرکز پزشکی جورج واشینگتن، شبیه سازی انسان توسط جری هل[27] و رابرت[28] استیملن از طریق تقسیم اولیه سلولهای انسانی و تکثیر آنها به هشت سلول و سپس تبدیل آنها به یک جنین انسانی به واقعیت پیوسته است. [29]
لازم است یادآوری شود که شبیه سازی یا کلونینگ به این معنا نیست که اگر از ژنهای یک شخص استفاده شود، کلون او نسخه ثانی و عین همان شخص خواهد شد؛ بلکه در شبیهسازی یک ژن، ژنهای شبیهسازی شده عین ژن کپی شده خواهند بود؛ اما شخص یا فرد تولید شده کپی شخصی نخواهد بود که از ژن او شبیه سازی شده است. بنابراین، موجود شبیه سازی شده به هر تعداد که باشد هر کدام دارای خصایص و ویژگیهای خاص و مستقل خود خواهد بود و به این جهت ایجاد کلونهای متعدد از جورج بوش به معنای ایجاد و تولید کپیهای متعدد از رئیس جمهور آمریکا با یک ویژگی خاص نیست.[30]
با وجود تمام آثار و امتیازات درمانی شبیه سازی که هم به منظور درمان ناباروری و هم به منظور درمان بیماریهای دیگر با تولید اعضای شبیه سازی شده، مطرح میشود، سؤال اساسی که باید پاسخ داده شود این است که اصل مسئله شبیه سازی تا چه اندازه اخلاقی یا غیر اخلاقی است؟ آیا به وجود آوردن مراکز تولید انسان و سپس خرید و فروش او استفاده ابزاری از انسان و نوعی بازگشت به نظام برده داری نیست؟ آیا تولید اعضای زنده یا انسانهای زنده دیگر به منظور استفاده تولید کنندگان یا سفارش دهندگان آن نوعی خودخواهی و استثمار دیگران محسوب نمیشود؟ آیا پیشرفت نظام شبیه سازی و توسعه آن تا حد تولید انسانهایی با ژنتیک خاص، به خطر انداختن عمدی نسل انسانهایی نیست که از گروه ژنی خاص مورد نظر نیستند؟ و بالاخره، آیا دستکاری در مخلوقات الهی توسط مخلوق دیگر او (انسان) جایز است یا خیر؟ این ابهامات و چندین سؤال دیگر همگی حاکی از آن است که دخالت انسان در شبیه سازی انسان، شاید آثار و پیامدهای غیر اخلاقی جبران ناپذیری ببار خواهد آورد.
به هر حال، همچنان که فدریکومایر[31] از سازمان بهداشت جهانی هشدار داده است، هرگونه شبیه سازی از انسان تحت هر شرایطی مجاز نیست و باید هرگونه نژاد انسانی و هر نوع رنگ پوست و مو و چشم و… با تمامی انواع آن به عنوان یک گنجینه حفظ شود. [32] در دنیایی که امروزه برای حفاظت از گونههای نادر و غیر نادر گیاهی و حیوانی تلاشهای فراوانی انجام و هزینههای گزافی صرف
میشود، چرا به بهانههای مختلف درصدد شبیه سازی از برخی نژادها و نابود کردن یا به فراموشی سپردن برخی دیگر از نژادها به مرور زمان باشیم. هر فردی نسبت به تمامی خصوصیات ژنتیکی خود یک حق با ماهیت حکمی دارد که غیر قابل اسقاط و غیر قابل انتقال میباشد و حتی با اذن و ادارة او نیز قابل تصرف نیست و به این جهت هرگونه شبیه سازی از آن باید ممنوع باشد؛ زیرا شبیه سازی اصول و اخلاق و انصاف را تهدید کرده و به گزینش نژاد برتر انسانی منتهی میشود.
یکی دیگر از ناهنجارهای بیوتکنولوژی و از جمله شبیه سازی هم عبارت از خطرات احتمالی آن بر محیط و انسان است و همین مسئله باعث شده که بسیاری از طرفداران محیط زیست نیز در کنار برخی از علمای اخلاق و حقوق و الهیات به صف مخالفان این نوع تکنولوژی پیوسته و آن را مغایر اخلاق انسانی تلقی کنند.[33] از طرف دیگر، درست است که سلول بنیادین را میتوان از بافتهای خاصی از بدن انسان و بدون اتلاف جنین تحصیل کرد.[34] با وجود این، سلولهای بنیادین را اصولاً از جنین به دست میآوردند که این کار به اتلاف جنین و پایان دادن به حیات آن تمام میشود و هرگونه اتلاف جنین در هر مرحله از باروری آن باشد مغایر با نظر شارع مقدس به نظر میرسد؛ زیرا در شریعتی که برای عزل نطفة غیر منعقده ممنوعیت مقرر شده، برای اتلاف نطفة منعقده ولو در خارج از رحم، قطعاً نظر مساعدی وجود نخواهد داشت.
نتیجه:
تمام تکنولوژی به کار رفته در شبیه سازی تا زمان تشکیل جنین و شروع رشد آن در خارج از بدن صورت میگیرد و به این جهت تردیدی در خارج از رحم بودن این روش وجود ندارد. میتوان از این نیز فراتر رفت و اذعان داشت که در شبیه سازی، لقاح به آن معنایی که در سایر روشهای لقاح
مورد نظر است، وجود ندارد بلکه تزریق هسته یک اووسیت به هسته اووسیت دیگر مطرح است. اما به هر حال اگر قرار باشد که این روش را به عنوان یکی از روشهای داخل یا خارج از رحم مطرح نماییم، تردیدی وجود نخواهد داشت که این روش، یک روش خارج از رحم است.
در خصوص وضعیت شرعی شبیه سازی تا کنون به جهت بدیع بودن موضوع، اظهارنظر چندانی از طرف فقها صورت نگرفته است. با وجود این، با توجه به اینکه شبیه سازی معمولاً به منظور درمان بیماریها، بیشتر مطرح است، مباینتی با موازین شرعی در این خصوص به نظر نمیرسد؛ لیکن ممکن است هدف از شبیه سازی علاوه بر جنبههای درمانی آن، تولید انسانهایی با نژاد برتر با ویژگیهای خاص باشد. در این خصوص به راحتی نمیتوان گفت که فقهای محترم، نظر موافقی نسبت به آن خواهند داشت. به ویژه که به لحاظ ملاحظات اخلاقی و منع استفاده ابزاری از انسان و ابهامات فراوان ناشی از روابط حقوقی انسان حاصل از شبیه سازی با دیگران، علمای مذهبی دیگر کشورها و از جمله کلیساهای کاتولیک و ارتدکس نیز به شدت به آن مخالفت نمودهاند.
به هر حال موضوع شبیه سازی، بحث جدیدی است که نیازمند تحقیقات جامع و مستقل بیشتر فقهی و حقوقی است و با توجه به اینکه تاکنون شبیه سازی انسانی دست کم در کشورهای اسلامی به منصه ظهور نرسیده، فعلاً مشکلی از این جهت نیز وجود ندارد؛ اما باید توجه داشت که صرف خارج از رحم بودن روش شبیه سازی موجب شمول قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور نسبت به آن نمیشود؛ زیرا در وضع قانون مذکور، شبیه سازی اصلاً مدنظر نبوده است، بلکه مذاکرات تدوین کنندگان قانون در جریان تدوین و تصویب آن و همچنین بیانات و مذاکرات گروههای تخصصی حقوقی و پزشکی قبل از تصویب قانون و مذاکرات کارگروههای مشترک حقوقی و پزشکی زمان تصویب قانون و قبل از آن همگی حاکی از آن است که منظور تدوین کنندگان و تصویب کنندگان قانون نحوة اهدای جنین از روشهای لقاح خارج از رحم به هیچ وجه شبیه سازی نبوده است.
علاوه بر آن، قراین و امارات متعددی نیز در خود قانون و آیین نامه اجرایی آن وجود دارد که همگی بیانگر انصراف قانون مذکور از روش شبیهسازی است که از جمله این قراین مقالیه میتوان به عبارت «زوجین صاحب جنین» در ماده یک قانون و همچنین عبارت «نطفه» و «زوجهای اهداء کننده نطفه» در ماده یک آیین نامه اجرایی قانون اشاره کرد؛ زیرا الفاظ و عبارات مذکور اصولاً در مورد شبیه سازی کاربرد ندارند، بلکه مخصوص روشهای مشهور باروریهای کمکی همانند IVF میباشند. بنابراین به نظر میرسد که با توجه به نظر محتاطانه و انحصاری مقنن در وضع قانون و روشهای باروری کمکی، شبیه سازی در نظام حقوق فعلی ایران، نمیتواند به عنوان یکی از
روشهای مجاز تولید مثل انسانی مطرح گردد.