حمیدرضا محمد باقری
(مستشار دادگاه تجدیدنظر استان تهران )
در پروندههای کیفری ارجاعی و یا شکواییههای ارجاعی، قاضی رسیدگی کننده به پرونده شش مرحله را از ابتدای ارجاع تا صدور قرار نهایی (مجرمیت، منع تعقیب، موقوفی تعقیب و …) باید در نظر بگیرد و رعایت نماید:
اول- تطبیق موضوع شکایت شاکی یا عمل انتسابی به متهم با عنوان جزایی مندرج در قانون. برخلاف پروندههای حقوقی که قاضی نمیتواند خارج از خواسته خواهان رسیدگی و اظهارنظر نماید و یا به عبارت بهتر، قاضی فقط در حدود خواسته خواهان حق رسیدگی دارد، در پرونده کیفری تعیین عنوان جزایی موضوع با قاضی رسیدگی کننده به پرونده میباشد؛ مثلاً شاکی از متهم به اتهام خیانت در امانت و کلاهبرداری شکایت میکند و قاضی پس از تحقیق از شاکی و رسیدگی دلایل متوجه میشود که عمل مجرمانه متهم کلاهبرداری میباشد. در اینجا قاضی این اختیار را دارد و در واقع وظیفه اوست که عنوان صحیح جزایی قانونی را به متهم تفهیم نماید و یا حتی در رویه عملی قضایی مشاهده میکنیم که اگر قاضی عنوان جزایی خاصی را به متهم تفهیم کرده باشد در ادامه رسیدگی ملاحظه مینماید که عنوان جزایی تفهیم شده صحیح نمیباشد، در این صورت عنوان صحیح جزایی را با عدول از عنوان قبلی به متهم تفهیم مینماید.
برای اثبات آن جرم لازم است؟ برای احراز وقوع آن جرم که به صورت دستور تکمیل تحقیقات برای ضابطین مینویسم.
سوم- برای هر جرمی دلایل خاص لازم داریم. به این توضیح که قاضی باید دقت نماید آیا در پروندههای جزایی برای احراز وقوع این جرم (موضوع پرونده) مثلاً ارجاع امر به کارشناس لازم است یا خیر یا اخذ نظریه کاردان فنی یا پزشکی قانونی لازم است یا خیر؟
چهارم- رعایت مقررات آیین دادرسی کیفری در تحقیق و رسیدگی.
پنجم- تفهیم اتهام، اخذ آخرین دفاع و صدور قرار تأمین.
حتی در صورت وجود دلایل کافی مبنی بر انتساب بزه معنونه در پرونده به متهم، باز هم قاضی ملزم است که وفق مقررات قانون آیین دادرسی کیفری اتهام انتسابی را به متهم تفهیم و دفاعیات وی را اخذ نماید؛ و در انتهای تحقیقات و رسیدگی، آخرین دفاع متهم را نیز اخذ نماید. به عبارت سادهتر، تا تفهیم اتهام متهم و اخذ آخرین دفاع از متهم صورت نگرفته صدور قرار مجرمیت و یا رأی بر محکومیت وی خلاف قانون میباشد. همچنین در صورت توجه اتهام به متهم صدور قرار تأمین وفق مقررات مواد (132 و 134) ق.آ.د.ک، لازم میباشد.
ششم- صدور قرار مجرمیت یا رأی دادگاه حال با عنایت به دستورالعمل فوق، نحوه تحقیق و رسیدگی به تصرف عدوانی را بیان مینماییم:
1- فرض میکنیم شکواییه شاکی رأساً به ما ارجاع شده است یا گزارش نیروی انتظامی به ما ارجاع شده و شکایت شاکی حکایت از آن دارد که متهم بدون رضایت شاکی و به صورت عدوانی اقدام به تصرف ملک وی نموده است. بنابراین ما به عنوان قاضی رسیدگی کننده به پرونده عنوان جزایی پرونده را تصرف عدوانی در نظر میگیریم.
2 و 3- با توجه به عنوان جزایی که برای شکایت شاکی علیه متهم در نظر گرفتهایم و ماده استنادی مربوط (ماده 690 قانون مجازات اسلامی) و با رعایت مرحله سوم که برای هر جرمی دلایل خاصی برای احراز آن لازم است اقدام به صدور دستور تکمیل تحقیقات برای نیروی انتظامی محل مینمایم. به طور مثال مینویسم:
ریاست محترم پاسگاه انتظامی 134 تهران گزارش ملاحظه شد، اعاده میگردد، مقرر است:
1- از شاکی تحقیق و دلایل وی اخذ شود.
2- چنانچه شاکی، شهودی بر اثبات ادعای خود تعرفه نمود با اتیان سوگند نسبت به اخذ تحقیق و استماع اظهارات آنان اقدام شود.
3- مراتب و نحوه تصرفات متهم و مشاهدات صورتجلسه شود.
4- از متهم نیز در خصوص شکایت شاکی تحقیق و سپس پرونده تکمیل و به همراه طرفین به این دادسرا ارسال شود.
دادیار شعبه اول دادسرا عمومی تهران پس از اعاده پرونده از کلانتری در صورتی که دستورات کامل اجرا نشده باشد و یا طرفین اعزام نشده باشند دستور مقتضی بر تکمیل پرونده صادر میگردد. در صورتی که دستور تحقیقات کامل اجرا و طرفین حضور داشته باشند، قاضی به شرح آتی اقدامی مینماید.
5- در این مرحله با توجه به حضور طرفین و تکمیل تحقیقات قاضی پرونده اقدام به تفهیم اتهام به متهم مینماید، و با عنایت به این که کارآموزان قضایی فاقد تجربه در این زمینه میباشند متن سؤال تفهیم اتهام و سؤال اخذ آخرین دفاع برای آنها بیان میگردد.
س- خطاب به متهم با توجه به محتویات پرونده (اعم از شکایت شاکی و دلایل موجود) شما متهم هستید به تصرف عدوانی ملک شاکی، از خودتان دفاع کنید؟
ج- پاسخ متهم عیناً نوشته شده و چنانچه نیاز به استماع شهادت شهود در دادسرا باشد یا مواجهه حضوری یا استعلام ثبتی یا اخذ نظریه کارشناس باشد، آن امور انجام میگیرد، والّا وی به شرح آتی آخرین دفاع وی اخذ میشود.
س- اتهام شما دایر بر تصرف عدوانی مجدداً تفهیم میشود، به عنوان آخرین دفاع چنانچه مطلبی دارید بیان کنید؟
ج- پس از اخذ آخرین دفاع از متهم، قرار تأمین متناسب به شرح مرحله بعد، از متهم اخذ میشود. البته اگر اقداماتی قبل از آخرین دفاع لازم باشد پس از تفهیم اتهام قرار تأمین در خصوص وی صادر میگردد.
6- با توجه به مقررات قانون آیین دادرسی کیفری و مخصوصاً مواد (132 و 134) آن قانون، اقدام به صدور قرار تأمین در خصوص متهم مینماییم. معمولاً با توجه به میزان اسلامی، در خصوص متهم قرار کفالت صادر میشود و مبلغ قرار بستگی به میزان ملک و ارزش آن دارد.
همانگونه که ملاحظه میشود، برای این که کارآموزان قضایی با رویه قضایی و نحوه صدور قرار تأمین آشنا شوند معمولاً نوع قرار اخذ شده برای هر جرم و مبلغ آن (حدوداً) بیان میگردد؛ زیرا قانون مقرر میدارد: قرار متناسب صادر شود و برای بزه تصرف عدوانی قرار متناسب وثیقه است یا کفالت یا التزام یا … و مبلغ آن چه مقدار است؟ قانونگذار ساکت است و این قاضی است که باید آن را انتخاب و صادر نماید. ضمن این که آن قرار متناسب و موافق با مقررات میباشد.
به طور مثال، برای بزه تصرف عدوانی به شرح ذیل مبادرت به صدور قرار کفالت میشود:
به تاریخ 17/7/85 قرار آزادی آقای (نام و نامخانوادگی و نام پدر متهم) متهم به تصرف عدوانی مقید است به معرفی کفیل به وجهالکفاله مبلغ سی میلیون ریال از حال تا ختم رسیدگی و صدور و شروع به اجرای حکم تا در صورت معرفی کفیل و صدور قرار قبولی آن آزاد والّا بازداشت باشد. قرار حینالصدور به متهم ابلاغ شد بیان میدارد فهمیدم کفیل دارم معرفی میکنم، رونوشت نمیخواهم.
امضای متهم ……
دادیار شعبه اول دادسرای عمومی تهران
پس از صدور قرار تأمین و ابلاغ آن، متهم چنانچه کفیل معرفی نمود قرار قبولی کفالت صادر و متهم آزاد میشود والّا به لحاظ عجز از معرفی کفیل به زندان معرفی میگردد. برای احراز ملائت کفیل، در رویه قضایی معمولاً شخص کاسب با ارائه جواز کسب و یا کارمند اداری با ارائه کارت شناسایی و فیش حقوقی و یا مالک ملک با ارائه سند مالکیت مورد قبول واقع میگردد.
7- آخرین مرحله اقدام در پرونده، صدور قرار مجرمیت در صورت احراز وقوع بزه و انتساب آن به متهم و یا صدور قرار منع تعقیب در صورت عدم احراز وقوع بزه و یا عدم انتساب آن به متهم و یا صدور قرار موقوفی تعقیب در صوت گذشت شاکی خصوصی میباشد.
گذشت میباشد و با توجه به مراحل بیان شده که بر فرض وقوع جرم و انتساب آن به متهم میباشد، به شرح ذیل و با اعلام ختم تحقیقات مبادرت به صدور قرار مجرمیت میگردد.
قرار مجرمیت
در خصوص اتهام (نام، نام خانوادگی و نام پدر متهم) دایر بر تصرف عدوانی ملک آقای (نام و نام خانوادگی شاکی) با عنایت به شکایت شاکی خصوصی، تحقیقات محلی انجام شده و شهادت شهود و اقرار متهم (یا عدم دفاع مؤثر از سوی متهم) بزه انتسابی به مشارالیه محرز است و قرار مجرمیت وی صادر و اعلام میگردد.
دادیار شعبه اول دادسرای عمومی تهران
توضیح
مطالب بیان شده در خصوص تصرف عدوانی و نحوه رسیدگی به پروندههای جزایی حداقل اموری است که قاضی میبایست رعایت نماید؛ یعنی الزامات بیان شده است و کارآموزان قضایی در آینده و با توجه به سلیقه خود ضمن رعایت مقررات میتوانند از حیث صدور دستور تکمیل تحقیقات و یا متن قرار یا نوع و مبلغ قرار و یا موارد دیگر به نظر خود اقدام نمایند.