خوشاخلاقی از منظر پیامبر اکرم
خوشاخلاقی، عنصرى کلیدى در دینداری و عاملى مهم در موفقیت انسان است. شاید مهمترین ویژگى رسول خدا صلیالله علیه و آله اخلاق برتر اوست که در قرآن نیز بدان اشارهشده است: «بهراستیکه تو داراى اخلاق عظیم هستى»(۱). قرآن با تمجید نرمخویى رسول خدا صلیالله علیه و آله، تأکید مىکند که اگر ایشان تندخو مىبود، مردم از اطرافش پراکنده میشدند.(۲) خوشاخلاقى، در سیره اجتماعى پیامبر اکرم، از جایگاه والایى برخوردار است؛ بهگونهای که رسول خدا صلیالله علیه و آله، هدف رسالت خود را کامل کردن ویژگىهاى والاى اخلاقى(۳) و در روایتى دیگر، کامل کردن خوشاخلاقى(۴) دانسته است تا آنجا که فرموده است: «اسلام همان اخلاق نیک است».(۵) آن حضرت در برخى روایات نیز اخلاق نیک را نصف دین دانستهاند.(۶)
اخلاق نیکو را مىتوان کلید کسب دیگر فضایل و کمالات دانست. هر کس از این موهبت الهى برخوردار باشد، بهراحتی مىتواند، پلههاى ترقى و پیشرفت مادى و معنوى را طى کند. شاید به همین دلیل پیامبر اکرم صلیالله علیه و آله فرمود: «بنده خدا بااخلاق نیک خود به بزرگترین درجات آخرت و منزلگاهها و مراتب شریف مىرسد…»(۷) اخلاق نیک با رسالت و شریعت ایشان درآمیخته که مؤمنترین افراد را خوشاخلاقترین آنها مىداند: «أکمل المؤمنین ایماناً آحسنهم خلقاً»(۸) و سنگینترین عمل را در روز داورى، داشتن اخلاق نیک معرفى مىکند.(۹) انسان کسانى را به خود نزدیکتر مىداند که اخلاقشان بهتر باشد: «دوستداشتنیترین شما براى من و نزدیکترین شما به من در روز قیامت، خوشاخلاقترین و متواضعترین شماست».(۱۰)
رسول خدا صلیالله علیه و آله خوشاخلاقى را موجب جلب خیر دنیا و آخرت(۱۱) و مانع از آتش جهنم(۱۲) دانسته و فرموده است: «سه چیز است که اگر در کسى نباشد، نه از من است و نه از خداى عزوجل؛ بردبارىاى که با آن جهالت نادانان را رد کند؛ اخلاق نیکى که با آن در میان مردم زندگى کند و ورعى که وى را از گناهان الهى بازدارد.(۱۳)
ایشان همچنین فرمودهاند: «نخستین چیزى که روز قیامت، در ترازوى اعمال بنده خدا گذاشته مىشود، اخلاق نیک اوست»(۱۴). نیز فرمود: «چیزى بهتر از خوشاخلاقى، در ترازوى عمل انسان قرار نمىگیرد»(۱۵). همچنین فرمود: «شبیهترین انسان به من، خوشاخلاقترین شماست»(۱۶) و «در قیامت، نزدیکترین انسان به من کسى است که از همه خوشاخلاقتر باشد و براى خانوادهاش از همه بهتر باشد».(۱۷)
پیامبر کاملترین مؤمنان را خوشاخلاقترین آنها مىدانست(۱۸) و بر خوشرویى با مردم و دست دادن با آنها تأکید مىکرد و آن را اخلاق مؤمنان، صدیقان، شهدا و صالحان مىشناساند.(۱۹) روزى مردى مقابل رسول خدا صلیالله علیه و آله ایستاد و از ایشان پرسید: «اى پیامبر خدا! دین چیست؟» فرمود: «خوشاخلاقى». مرد دوباره از سمت چپ ایشان آمد و همان پرسش را مطرح کرد و حضرت نیز دوباره فرمود: «خوشاخلاقى». این بار مرد از پشت سر ایشان آمد و همان سؤال را پرسید. رسول خدا صلیالله علیه و آله به او نگاه کرد و فرمود: «آیا دین را نمىفهمى؟ دین آن است که خشمگین نشوى».(۲۰)رسول خدا صلیالله علیه و آله در پاسخ به این پرسش که نیکى چیست نیز فرمود: «نیکى همان خوشاخلاقى است…».(۲۱)
پینوشتها:
۱ ـ قلم/۴٫
۲ ـ آلعمران/۱۵۹٫
۳ ـ کنز العمال، ح ۵۲۱۷٫ (انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق).
۴ ـ کنز العمال، ح ۵۲۱۷٫ (انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق)
۵ ـ کنز العمال، ح ۵۲۱۵٫ (الاسلام حسن الخلق).
۶ ـ بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۸۵؛ کنز العمال، ح۵۱۴۱٫
۷ ـ المحجه البیضاء، ج ۵، ص ۹۳؛ میزان الحکمه، ج۳، ص۱۳۹٫
۸ ـ بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۸۹٫
۹ ـ بحارالانوار، ج۶۸، ص ۳۸۳
۱۰ ـ بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۸۵
۱۱ ـ بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۸۴
۱۲ ـ کنز العمال، ح۵۱۹۰٫
۱۳ ـ بحارالانوار، ج۶۶، ص۳۸۶٫
۱۴ ـ بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۸۵٫
۱۵ ـ بحارالانوار، ج۶۸، ۳۷۴
۱۶ ـ بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۸۷٫
۱۷ ـ بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۸۷
۱۸ ـ بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۸۷
۱۹ ـ قال النبى صلیالله علیه و آله: من اخلاق المؤمنین والصدیقین والشهداء والصالحین البشاشه اذا بروا والمصافحه والترحیب اذا التقوا، ابو عبدالرحمن سلمى، «آداب الصحبه وحسن العشره» در: مجموعه آثار ابو عبدالرحمن سلمى، گردآورى نصراللَّه پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهى، چاپ اول: ۱۳۷۲، ج ۲، ص۹۶٫
۲۰ ـ بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۹۳٫
منبع؛ وبسایت فصلنامه تخصصی اخلاق