نقش مدرسه در بزهکاری
روژین فاروقی
کودک بعد از محیط خانه ارزشمندترین مکان را مدرسه میداند، زیرا در آنجا با در نظر گرفتن نسبت رشد و تحولات انجامگرفته در ساختار فیزیکی – ذهنی وی امکانات زیادی برای تأمین نیازهای روحی و روانی کودک فراهم است. کودک محیط مدرسه را برای خود شایستهترین اماکن میداند زیرا باورش است که در آنجا خطری برایش وجود نداشته و ممانعتی از سوی والدین نیز برای بازیها، شیطنتها، اقدامات، ابداعات و کارهای مختلف وی ایجاد نخواهد شد. ازاینرو آنجا را بهاندازه خانه خوددوست میدارد.
ویکتور هوگو نویسنده قرن ۱۷ در زمان حیات خود رابطه میان آموزش و بزهکاری را به زبان بسیار سادهای بیان داشته است. به گفته ایشان: «مدرسهای که باز شود، در زندانی بسته میشود» با توجه به دیدگاه ویکتور هوگو و با تکیهبر بررسیهای بهعملآمده بهواقع مشخصشده که رابطه تنگاتنگی میان مدرسه و تربیت کودک و بزهکاری وجود دارد.
لذا اگرچه مدرسه میتواند با آموزشهای درست و افزایش میزان معلومات و گسترش گستره زاویه دید دانشآموز زمینه را برای روشنگری و روشنبینی فرد در زندگی فراهم آورد، از طرفی میتواند با غفلت و نداشتن سیستم صحیح آموزشی و عدم تأمین محیط سالم، امکان بزهکاری را در فرد یا به عبارتی کودک فراهم سازد.
مدرسه علیرغم اینکه محیط آموزشی و پرورشی کودک و مکان آمادهسازی وی برای ورود به اجتماع بزرگتر و کسب مسؤولیتهای فراتری است اگر بهدرستی مدیریت نشود، روابط دانش آموزان مورد کنترل قرار نگیرد، امکانات مختلف موجود در آن با ضوابط و مقررات نباشد، تبادل رفتار و گفتار میان اولیای مدرسه بادانش آموز و یا خود دانشآموز بادانش آموز دیگر بر اساس اصول و مبتنی بر هنجارهای تعریفشده نباشد، یقیناً دانشآموز نهتنها در مدرسه چیزهای یاد گرفتهشده از محیط خانواده را از دست خواهد داد که بر بسیاری از پندارها و تصورات وی که بهعنوان قوانین از والدین خویش یاد گرفته است، مهر بطلان خواهد خورد و کودک بسی بیقیدتر و بیمسؤولیتتر خواهد شد.
پس اگر مدرسه دارای ضوابط و کنترل مناسب باشد میتواند در جلوگیری از بروز بزهکاری مناسب و مفید باشد.
در تحقیقاتی که پیرامون کودکان بزهکار و دلایل گرایش کودکان و جوانان کمسواد و یا بیسواد به بزهکاری بهعملآمده، مشخص گردیده که آنان به جهت مشکلات مالی و اقتصادی و یا نداشتن سرپرست مناسب و یا عدم توجه والدین به تحصیل کودکان باعث شده که در مدرسه از سایر کودکان عقب بمانند و برای اینکه خودی نشان داده و بتوانند بر خواستههای روانی – ذهنی خویش فائق آیند. گرویدن به دستههای تیمی و گروهی بزهکار در مدرسه را ترجیح داده و درنهایت طبق آییننامه انضباطی از مدرسه اخراج شدهاند. درواقع میتوان گفت محرک اصلی و شاهکلید عمده گرایش کودکان به بزهکاری عملکرد والدین و تصمیمات اولیای مدرسه بوده است.
علم تعلیم و تربیت امروزه وظایف مدیران، دبیران و آموزگاران و نهایتاً مدرسه را اینگونه تعریف میکند که: اولیای مدرسه درواقع اولیای برحق و حقوقی کودک هستند همانگونه که والدین حقدارند درزمینه خلقوخوی و سرنوشت فرزند تصمیم بگیرند. اولیای مدرس نیز همین وظیفه را بر دوش دارند. به همین مناسبت، همانگونه که والدین حق ندارند کودک را از حقوق اجتماعی و آزادیهای فردی و امکانات رشد و پرورش وی محروم کنند، اولیای مدرسه نیز بههیچعنوان حق تغییر سرنوشت و یا تنبیه و شکنجه جسمانی کودک را نداشته و تحصیل که از اولویتها و حقوق مسلم کودک است از او بگیرند.
با تکیهبر این قانون و اصل است که امروزه حضور مشاوران در مدرسه امری الزامی شده است و در بسیاری از مدارس مشاوران درواقع مشکلگشای گرههای کور روانی روحی و حتی جسمی کودکان در مدارس بهحساب میآیند. اصول کنونی در آموزشوپرورش مبتنی بر آمادهسازی محیط آموزشی – پرورشی برای همگان است و اعمال آییننامههای انضباطی غلط و قهرآمیز امری قبیح قلمداد شده و عاملی در گریزان کردن کودک از مدرسه و سوق دادن وی به سمت گمراهی برشمرده میشود.
نتیجه اینکه:
محیط مدرسه در شکلدهی شخصیت دانش آموزان نقش بسزایی دارد و بخشی از سرنوشت آینده دانشآموز، در مدرسه رقم میخورد. بسیاری از انسانهای بزرگ، وامدار معلمان خوب و شایسته هستند و ریشه موفقیت خود را در پرورش یافتن در مدرسهای اخلاقمدار و دانشمحور میدانند. ریشه بسیاری از بزهکاریها و ناهنجاریهای رفتاری را نیز در همین مدرسه باید جستوجو کرد. ناکارآمدی معلم، تبعیض و بیعدالتی مربیان میان دانش آموزان و تحقیر و اهانت به آنان، از عواملی است که دل سردی دانشآموز را از محیط مدرسه در پی دارد و همانگونه که ذکر شد، او را از محیط آموزشوپرورش گریزان میکند و زمینه را برای ارتکاب انواع خلافها و جرمها برای وی فراهم میآورد.
مدرسه خوب، شخصیتی مثبت به دانشآموز میبخشد و مدرسه بد، شخصیتی منفی.
منابع:
۱_ بزهکاری اطفال و نوجوانان _ نوشته دکتر هوشنگ شامبیاتی
۲_ کودکان و نوجوانان بزهکار و ناسازگار _تألیف دکتر جاوید صلاحی مصطفی